Kontrowersje wokół witaminy C - poznaj fakty

Z cyklu WARTO WIEDZIEĆ: Zapraszamy do lektury artykułu doktor Małgorzaty Kuc-Rajny na temat faktów dotyczących witaminy C, w tym w onkologii.

 

 

 

 

Zachorowalność na choroby nowotworowe stale wzrasta. Mimo większej świadomości społeczeństwa i nowych metod diagnostycznych nadal choroba nowotworowa często rozpoznawana jest na późnym etapie, kiedy sam zabieg operacyjny nie wystarcza. Dzięki coraz lepszej znajomości biologii choroby nowotworowej możemy w celowany sposób leczyć pacjentów. Jednak nadal wyniki terapii onkologicznej nie są zadowalające.

Pacjenci częściej chcą świadomie uczestniczyć w leczeniu, wspomagać proces terapeutyczny dostępnymi dla siebie sposobami, stąd rozwój nowej gałęzi – medycyny niekonwencjonalnej. Zainteresowanie preparatami i terapiami z zakresu medycyny komplementarnej zauważalne jest na całym świecie. Ostatnio wskazuje się na witaminę C jako nowy lek w walce z rakiem.

Witamina C, dlaczego jest niezbędna

Witaminy są niezbędne do różnorodnych funkcji biochemicznych organizmu. Większość witamin nie jest wytwarzana w organizmie człowieka, stąd konieczność dostarczania ich z zewnątrz, w produktach żywnościowych lub jako suplementy diety.

Witamina C, czyli kwas askorbinowy powstaje z glukozy. Organizm człowieka nie posiada enzymu – oksydazy L-gulonolaktonowej, który jest potrzebny do syntezy witaminy C, stąd musi być ona dostarczana z pożywieniem. Witamina C jest niezastąpiona w wielu procesach fizjologicznych, mi.in w wytwarzaniu kolagenu, produkcji adrenaliny, kwasów żółciowych i hormonów kory nadnerczy.

Zapotrzebowanie dzienne na witaminę C dla dorosłego człowieka wynosi od 45 do 90 mg. Niedobór witaminy C prowadzi do podskórnych krwawień, obrzęku dziąseł, osłabienia mięśni w wyniku upośledzenia syntezy kolagenu.

Witamina C prawo- czy lewoskrętna?

Zarówno witamina C pochodząca z naturalnych produktów, jak i ta zakupiona jako suplement diety, ma identyczną strukturę chemiczną i właściwości.

Witamina C to kwas L (+)-askorbinowy. Prefiks „L” oznacza, że atomy wodoru i tlenu znajdują się po lewej stronie cząsteczki, a znak „+” oznacza prawoskrętność, czyli stronę, w którą skręca się optycznie płaszczyzna spolaryzowanego światła przechodzącego przez próbkę substancji czynnej. Prefiks „L” jest niewłaściwie kojarzony z lewoskrętnością.

Ostatnio reklamowane są preparaty witaminy C „lewoskrętnej” jako substancji o sugerowanej większej skuteczności. Jest to jednak wprowadzanie w błąd pacjentów i prawdopodobnie próba generowania wyższej sprzedaży „nowej” substancji.

Oprócz kwasu L-askorbinowego jest jeszcze kwas D-askorbinowy, który już nie może być nazywany witaminą C. Związek ten poza właściwościami antyoksydacyjnymi nie wykazuje właściwości biologicznych charakterystycznych dla witaminy C.

Witamina C w profilaktyce i leczeniu raka

Opisywane są liczne mechanizmy, na drodze których witamina C może mieć udział w prewencji i leczeniu raka, m.in. poprzez wpływ na układ immunologiczny, stymulację tworzenia kolagenu i hamowanie enzymu hialuronidazy, co tworzy niejako mur wokół guza, zapobiegając ew. rozprzestrzenianiu się choroby, wzmocnienie efektu chemioterapii przy redukcji jej toksyczności, zapobieganie uszkodzeniom wywołanym przez wolne rodniki i neutralizowanie substancji karcynogennych. Ponadto podawanie witaminy C uzupełnia jej niedobory, często stwierdzane u osób z chorobą przewlekłą.

Badania o zastosowaniu witaminy C w onkologii

Zainteresowanie witaminą C w onkologii trwa od lat 70. Opublikowane wtedy badania dały nadzieję, że będzie to nowy lek na raka. Wykazano w nich, że witamina C podana doustnie i pozajelitowo pacjentom z zaawansowanym rakiem miała wpływ na zmniejszeniem się guza, przedłużenie czasu przeżycia chorych i większy komfortem ich życia.

Nie udało się tego potwierdzić w przeprowadzonych w następnych latach badaniach randomizowanych, w których jedna grupa badanych otrzymywała placebo, a uczestnicy drugiej grupy przyjmowali doustnie 10 g witaminy C do czasu postępu choroby. Nie stwierdzono żadnych różnic w zakresie kontroli objawów, stanu ogólnego czy przeżyć całkowitych.

Ponowne badania nad kwasem askorbinowym rozpoczęły się kiedy okazało się, że może mieć on korzystniejsze działanie, gdy podawany jest dożylnie, co daje wyższe jego stężenia w surowicy.

Badania na modelach komórkowych i zwierzęcych

Przeprowadzono wiele badań laboratoryjnych na liniach komórkowych. Część z nich dała zachęcające wyniki. Witamina C w wysokich dawkach wiązała się ze spowolnieniem wzrostu i rozprzestrzeniania się m.in. raka prostaty, trzustki, wątroby i jelita grubego. Dodana do chemioterapii poprawiała skuteczność leczenia w raku jajnika, trzustki i międzybłoniaka, podobnie było przy skojarzeniu z radioterapią w glejaku wielopostaciowym.

W badaniach na modelach zwierzęcych ustalono, iż kwas askorbinowy podawany w wysokiej dawce zahamowuje wzrost nowotworu trzustki, wątroby, prostaty, mięsaka i jajnika oraz międzybłoniaka. Dodany do chemioterapii nasila jej działanie w leczeniu raka trzustki i jajnika. Zwrócono także uwagę na możliwe interakcje witaminy C z cytostatykami, wpływające na obniżenie efektywności terapii.

Badania u osób chorujących na nowotwory

Przeprowadzono również kilka badań wśród osób chorujących na nowotwór. W jednym z nich opisano trzy przypadki pacjentów leczonych witaminą C zamiast standardowej chemioterapii. Pacjenci poza wlewami witaminy C otrzymywali także inne preparaty, m. in witaminy, minerały lub zioła. U wszystkich pacjentów osiągnięty pozytywny efekt mógł być także związany z innymi czynnikami, takimi jak zastosowanie radioterapii czy zabiegu operacyjnego. W dwóch innych badaniach osiągnięto poprawę jakości życia i zmniejszenie objawów wynikających z choroby nowotworowej.

Wyniki badań klinicznych I/II fazy

W ostatnich latach przeprowadzono natomiast tylko kilka badań. Efektywność witaminy C była badana w różnych nowotworach. Były to głównie badania wczesne I i II fazy, w których lek stosuje się już nie u zwierząt, a u ludzi i ocenia się jego tolerancję i bezpieczeństwo oraz działanie przeciwnowotworowe w konkretnej chorobie.

W dwóch badaniach zastosowano witaminę C u pacjentów z zaawansowanym rakiem trzustki otrzymujących chemioterapię. U pacjentów, którzy otrzymali wszystkie zaplanowane dawki witaminy stwierdzono stabilizację choroby. Nie zaobserwowano istotnych powikłań.

W 2014 r. w badaniu I/II fazy na 27 pacjentkach odnotowano zmniejszenie ilości działań niepożądanych, wynikających z chemioterapii po dołączeniu witaminy C do standardowego schematu stosowanego w leczeniu zaawansowanego raka jajnika.

Sprzeczne wyniki badań

Inne badania dały sprzeczne wyniki. Dodanie witaminy C do chemioterapii w leczeniu opornego raka jelita grubego, przerzutowego czerniaka czy ostrej białaczki szpikowej związane było z nasileniem działań niepożądanych i progresją choroby.

Zarówno chemioterapia, jak i radioterapia uszkadza komórki nowotworowe m.in. poprzez wytwarzanie wolnych rodników, wywołując tzw. stres oksydacyjny. Efekt ten jest odpowiedzialny także za toksyczność cytostatyków wynikającą z uszkodzenia zdrowych tkanek.

Wydawało się, że podanie kwasu askorbinowego, wymiatacza wolnych rodników może złagodzić skutki niepożądane leczenia i jednocześnie zwiększyć skuteczność leczenia. Istniały jednak słuszne obawy, że duże dawki antyoksydantów mogą chronić komórki nowotworowe przed działaniem leków. Badania przeprowadzone na modelach zwierzęcych i liniach komórkowych dały niespójne wyniki. Z kolei pacjentki z rakiem piersi leczone uzupełniająco chemioterapią i radioterapią, które otrzymywały dożylnie wlewy witaminy C miały lepszą jakość życia i mniej działań ubocznych.

Z drugiej strony witamina C na drodze utlenienia tworzy kwas dehydroaskorbinowy, który w dużych dawkach może obniżać efekt przeciwnowotworowy chemioterapeutyków m.in. doksorubicyny, metotreksatu czy cisplatyny o 30–70%.

Działania niepożądane witaminy C

Witamina C jest szeroko stosowana w różnych wskazaniach. Jest dobrze tolerowana, a jej profil skutków ubocznych znany. Ostrożność należy jednak zachować u osób z pogorszoną funkcją nerek, ponieważ może dojść do jej pogłębienia. U osób ze stwierdzonym niedoborem dehydrogenazy glukozo–6 fosforanowej zwiększa się ryzyko krwawień. Witamina C zwiększa także biodostępność żelaza, stąd jej podawanie nie jest wskazane w hemochromatozie.

Interakcje w stosowaniu witaminy C

Należy jednak pamiętać, iż duże dawki witaminy C mogą wpływać na skuteczność innych preparatów i leków podawanych jednoczasowo.

Interakcje mogą dotyczyć tak powszechnie stosowanych leków jak paracetamol, salicylany czy inhibitory pompy protonowej stosowane w nadkwasocie, jak również rzadziej używanych preparatów w leczeniu astmy, choroby Parkinsona, zaburzeń rytmu serca, HIV, leków obniżających poziom cholesterolu, leków antykoncepcyjnych i produktów zawierających nikotynę stosowanych w leczeniu nikotynizmu.

Duże dawki witaminy C mogą także wpływać na skuteczność leków przeciwkrzepliwych i przeciwpłytkowych, m.in aspiryny, warfaryny, heparyny i klopidogrelu oraz leków przeciwcukrzycowych i stosowanych w nadciśnieniu tętniczym.

Mimo postępu w leczeniu nowotworów wciąż poszukuje się alternatywnych metod leczenia raka. Toczy się wiele badań w tym zakresie. Jednak należy wyraźnie zaznaczyć, że póki co nie mamy potwierdzenia skuteczności działania i bezpieczeństwa dla większości preparatów medycyny niekonwencjonalnej, które są powszechnie dostępne i często stosowane, w tym witaminy C.

Niektóre witaminy mogą wykazywać odwrotne działanie, gdy są stosowane w wysokich dawkach. Dowiedziono, iż witamina E suplementowana w dużych dawkach osobom zdrowym zwiększa śmiertelność, a witamina A i beta karoten stosowane u osób palących wiążą się ze wzrostem zachorowań i zgonów na nowotwory płuca.

Niezbędne są także dalsze badania kliniczne, w tym badania III fazy, które określą rolę witaminy C w leczeniu raka i być może zakończą trwające już blisko pół wieku kontrowersje na temat jej działania.

Zgodnie z polskimi zalecenia onkologicznymi, jak i europejskimi oraz światowymi kwas askorbinowy nie powinien być stosowany w leczeniu nowotworów.

Autor:

Lekarz medycyny Małgorzata Kuc-Rajca jest specjalistą onkologii klinicznej. Pracuje w Oddziale Onkologii Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock. W swojej codziennej pracy klinicznej kładzie nacisk na holistyczne podejście do pacjenta i leczenia onkologicznego. Pani doktor odwołując się do wyników badań, próbuje odpowiedzieć na pytanie, jaka jest rola witaminy C w leczeniu nowotworów.